Znaczenie posypania głowy popiołem

Środa Popielcowa nazywana też Popielcem i po staropolsku Wstępną Środą jest pierwszym dniem Wielkiego Postu. Jednym z najważniejszych obrzędów w tym dniu jest posypywanie głów popiołem. Przyjmując popiół, wkraczamy w czas pokuty, umartwiania się, nawracania i wewnętrznego oczyszczenia z grzechów.

Popiół jest symbolem kruchości ludzkiego życia i przemijania, wiąże się także ze znakiem pokuty oraz żałoby. Jak się okazuje, popiołem posypywano głowy już w okresie starożytności. Miało to na celu przede wszystkim wyrażanie smutku i okazanie skruchy. W ten sposób własną marność ukazywali zarówno starożytni Egipcjanie, jak i Grecy. Nieco później tego rodzaju obrzęd został również przejęty przez Izraelitów. W poprzednich stuleciach do znanych form publicznej pokuty należały między innymi zgrzebne szaty. Co więcej, często także poszczono chlebem i wodą, aby oczyścić się z grzechów. Dopiero na początku XI wieku papież Urban II wprowadził na stałe obrzęd posypywania głów popiołem i uczynił go zwyczajem obowiązującym w Środę Popielcową. Wtedy też przyjęto, że popiół będzie pochodzić ze spalonych ubiegłorocznych palm święconych w Niedzielę Palmową.

Dość różnorodnie jest interpretowane znaczenie posypywania głów popiołem, ale obrzęd ten ma przede wszystkim zachęcać nas do nawracania się. Ma zatem wyrażać postawę powrotu do Boga, a towarzyszyć mają jej odpowiednie gesty oraz znaki. Do nawracania się wzywa także formuła, która wypowiadana jest przez kapłana w trakcie obrzędu posypywania głów popiołem: „Pamiętaj, że prochem jesteś i w proch się obrócisz”.

Obrzęd posypywania głowy popiołem ma przypominać człowiekowi, że jego życie jest kruche i ograniczone. Ma też uzmysławiać nam, że całą swą ufność należy pokładać tylko w Bogu. Druga formuła brzmi: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” – oznacza to, że najważniejszym fundamentem naszego życia powinno być Słowo Boże.

Chociaż obecnie popiół do posypywania głów otrzymuje się głównie poprzez palenie palm święconych w trakcie Niedzieli Palmowej, to wcześniej pochodził on także ze starych cmentarnych krzyży, które były palone w Wielką Sobotę. Co więcej, niegdyś popiół miał też inne znaczenie – ten, który był otrzymywany z drewna dębowego często wykorzystywano jako lekarstwo. Asceci z kolei popiół niekiedy dodawali do jedzenia.

Od najdawniejszych czasów popiół był symbolem przemijania, odrodzenia oraz zmartwychwstania. O nieodwracalności niektórych procesów mówi też znane antyczne powiedzenie: „powstał jak Feniks z popiołów”. Człowiek w okresie Wielkiego Postu poprzez modlitwę oraz pokutę może odrodzić się do nowego, wiecznego życia.